Zoals je misschien hebt gehoord, is de toneelversie van The Lion King geopend in Disney's New Amsterdam Theatre op Broadway, en daar zeg ik twee kleine woorden: hakuna matata.
Hakuna matata is natuurlijk Swahili voor geen zorgen. Het is de Elton John-Tim Rice-versie van Don't worry, be happy. Je zult je herinneren dat Simba de jonge leeuw is die zichzelf de schuld geeft van de dood van zijn heldhaftige vader, koning Mufasa. Tijdens zijn overgangsritueel ontvlucht hij zijn vaderland het bos in, waar hij omgaat met de vrolijke Pumbaa, het wrattenzwijn, en Timon, het stokstaartje. Simba, de verloren zoon, neemt hun filosofie van hakuna matata over.
Het is ook de filosofie van de Walt Disney Company. Misschien heeft het lied me daarom altijd een beetje geïrriteerd. Het laat je niet alleen. Als je Hakuna Matata eenmaal hebt gehoord, kom je er niet meer vanaf. Ik heb een sluipend vermoeden dat Julie Taymor, de hogepriesteres van de avant-garde die de regisseur is van The Lion King, hetzelfde zou kunnen voelen. Ze bereikt veel mooie dingen in de productie, maar het grote Hakuna Matata-nummer is verrassend flauw. Het is alsof ze het onuitblusbare Disney-optimisme ervan niet helemaal aankon, alsof ze stiekem tegen zichzelf fluisterde: Niet 'Hakuna Matata'! Ik heb al genoeg problemen met ‘Can You Feel the Love Tonight’!
De vooraanstaande regisseur van experimentele, zeer visuele stukken als The Green Bird en Juan Darien lost die problemen ook niet op. De sentimentele rotzooi van Can You Feel the Love Tonight - het enige andere hitnummer uit de originele film - wekt ook de gecultiveerde ernst van mevrouw Taymor. Ze voelt zich meer thuis bij de heerlijk aardse Afrikaanse muziek en liederen en gezangen die de Zuid-Afrikaanse componist Lebo M heeft bewerkt van het album Rhythm of the Pride Lands. De toneelfoto's die ze inspireren zijn gewoonweg prachtig.
Maar als het gaat om het grote, populaire Can You Feel the Love Tonight, laat de inspiratie haar in de steek. Ze kleedt het nummer aan met een arty pas de deux die in Las Vegas verkleed zou kunnen zijn. Samen met nog een andere onkarakteristieke ontsnapping - het luchtballet van, neem ik aan, opgewekte bosnimfen - is het extra gedoe bedoeld om ons af te leiden van de cartoonachtige mawkigheid van het lied. Ze laat het niet voor haar sentimentele zelf spreken.
Volgens de eenvoudige parabel van The Lion King moet hij ondanks de geneugten die Simba vindt in zijn alternatieve manier van leven, hakuna matata opgeven en zijn volwassen verantwoordelijkheden op zich nemen. Ik zou liever zeggen dat de productie van mevrouw Taymor buitengewoon betoverend is (het zou gemakkelijker zijn). Maar in het centrum werkt het, ondanks al zijn spectaculaire prestaties, niet op het hoogste niveau.
Het is een gigantische cultuurclash. Disney - van plan om commercie met kunst te combineren, of cartooncultuur met hoge cultuur - was slim om mevrouw Taymor zijn Faustiaanse koopje aan te bieden. Ze konden ofwel een animatiefilm op het podium reproduceren (zoals ze deden met Beauty and the Beast), of iets nieuws proberen. Vrij nieuw! Wat is tenslotte de specialiteit van mevrouw Taymor anders dan poppen?
Buitengewoon gecultiveerde poppen, dat is waar! Mevr. Taymor, die ook de kostuums voor The Lion King ontwierp en de poppen en maskers mede ontwierp (en de teksten schreef voor een onopvallend nieuw nummer, Endless Night), is sterk beïnvloed door de grote theatertradities van Azië en Afrika. Ze omvatten Japanse Noh en bunraku, de staafpoppen van Java, Afrikaans maskerwerk en schaduwspelen die door de eeuwen heen zijn uitgevoerd. In die zin is haar werk een exotische synthese van de rituele culturen van andere landen - hier geadopteerd, verpakt en toegeëigend door Disney op Broadway.
We zijn nu allemaal toeristen. Culturele leningen of eerbetoon zijn natuurlijk niets nieuws, zelfs niet op Broadway. Jerome Robbins leende op beroemde wijze van de Peking-opera in The King and I. Strikt genomen krijgt Disney echter geen kunst van mevrouw Taymor. Haar culturele invloeden zijn in hun eigen land net zo tijdloos populair als tekenfilms hier. In The Lion King zie je een bewerking van Afrikaanse maskers. Maar de Afrikaanse taal van Hausa heeft geen woord voor kunst. Ook geen woord voor theater. Er is alleen leven!
De vraag is: werkt het of niet? Stroomt er leven in al zijn volheid en creativiteit door deze productie? De show begint verbazingwekkend goed met de processie van het dierenrijk door het publiek naar de betoverende Afrikaanse vlaktes op het podium. Net als in de animatiefilmversie - waarvan de openingsscène een van de mooiste is die Disney ooit heeft gemaakt - komt een gigantische zon op wonderbaarlijke wijze op tijdens de unieke Disney-parade van mevrouw Taymor.
Met haar briljante decor- en lichtontwerpers, Richard Hudson en Donald Holder, omarmt de regie met vreugde de speelse fantasierijke hoogten in de openingsscène, om ze nooit meer te bereiken. Er zijn andere prachtige beelden: de wuivende graslanden, een stormloop, een roedel leeuwen in beweging, een vreemde antilopefiets die over het podium beweegt als een statig constructivistisch beeldhouwwerk. Menselijke giraffen lopen ook op het podium; een sjamaanbaviaan lacht manisch; een kwaadaardige gemaskerde leeuw doodt een rat om laconiek aan te kondigen dat het leven niet eerlijk is.
In dergelijke vignetten is alles goed (en leuk). We zitten ver boven het gebruikelijke Broadway-tarief. Onze ogen worden verblind door de vindingrijkheid van deze menselijke dieren die, tegen de Disney-graan in, nooit schattig zijn. Als het alleen om schijn ging, zou The Lion King van mevrouw Taymor overwegend magnifiek zijn.
Maar als dit de eerste Disney-show is die niet schattig is, is het de eerste die terugschrikt voor een ander Disney-aandeel in de handel: sentiment. Alleen deze al te plechtige regisseur zou over The Lion King spreken in termen van een bijna heilig ritueel van dood en wedergeboorte. Misschien is het. Maar het is een tekenfilm! Voor kinderen! En het zou ons moeten raken. In een zelfbewust naïef moment na de dood van de geliefde Mufasa huilen de rouwende leeuwen linten. Linten ontvouwen zich kunstig uit hun ogen. Tranen zouden voldoende zijn geweest.
Maar emoties zijn ver weg en symbolisch. Mufasa's sterfscène wordt omgezet in een vage seculiere ceremonie en er wordt niet bij stilgestaan. Ouders klaagden dat de scène in de film hun jonge kinderen te veel van streek maakte, maar dat is niet de reden waarom mevrouw Taymor het niet helemaal onder ogen kon zien, net zomin als ze de hokey Hakuna Matata aankon. Easy Disney-sentiment wordt vermeden als een suikeraanval. Maar hoe zit het met goed ouderwets sentiment? Zou Charles Dickens een sterfscène hebben weggegooid?
Zo wordt het spektakel zijn eigen speciale effect, waarbij het verhaal wordt overspoeld terwijl het probeert zijn gebreken te verhullen. De film van The Lion King duurt 88 minuten, de toneelversie 2 uur en 40 minuten. Het is te lang, te zwaar. Alle elementen van de film zijn in scène gezet of ontwikkeld. Tsidii Le Loka's sjamaan Rafiki is een elektrische sprong voorwaarts; de drie schreeuwende hyena-stooges van Stanley Wayne Mathis, Kevin Cahoon en Tracy Nicole Chapman zijn een andere verbetering ten opzichte van het origineel. John Vickery's kwaadaardige Scar zou minder campy, meer glad moeten zijn; de clown van de koning Zazu, gespeeld door Geoff Hoyle, is een ontmoedigende prestatie; het vreemdste stel, Pumbaa van Tom Alan Robbins en Timon van Max Casella, zijn een genot en mevrouw Taymor komt het dichtst in de buurt van pure cartoon.
Ondanks het succes was het ietwat preutse verhaal altijd slank, de Elton John-Tim Rice scoorde niet hun beste. Het is alsof mevrouw Taymor eerder een groter statement zou maken en een andere show zou regisseren, genaamd The Lion King Meets the Rhythm of the Pride Lands. Zij is! Maar de ene is Disney en de andere niet. Niet dat het veel uitmaakt. Probeer een kaartje te bemachtigen! Hakuna matata, zoals de filosofen zeggen.
