Lincoln Center's herontdekking van Clifford Odets' Awake and Sing! is een geweldige kans om het toneelstuk uit 1935 te zien dat het Amerikaanse theater transformeerde. Maar of het drama over een joods gezin dat in de Bronx worstelt om de depressie te overleven, zijn mythe als verloren meesterwerk waarmaakt, is de vraag.
Ik twijfel er niet aan dat de première van Ontwaakt en zingt! op Broadway in het Belasco - waar de huidige revival terecht is begonnen - was om een zeer goede reden een sensatie. Odets' opwindende, eenakter agitprop-toneelstuk Waiting For Lefty, waarin de arbeidersklasse werd aangespoord om in opstand te komen en te staken voor een beter, fatsoenlijk leven, zou de laatste keer kunnen zijn dat een politiek toneelstuk daadwerkelijk enig effect op het land had. Odets, nog in de twintig toen hij Ontwaakt en zingt!, gaf toen voor het eerst een stem op het podium aan de onteigende en machteloze Joden van Amerika.
De Bronx-setting van immigranten uit de arbeidersklasse in Awake and Sing! is waar de Oude Wereld botst met de Nieuwe. Het is die gekneusde plek van het hart waar de American Dream en desillusie elkaar ontmoeten in het land van kansen en overvloed.
Hier zonder een dollar kijk je de wereld niet in de ogen. Praat van nu tot volgend jaar - dit is het leven in Amerika, zegt Bessie Berger, de matriarch van het stuk, wiens harde, niet-gecompenseerde leven is verpletterd door de hamer van ambitie en bitterheid. Teleurgestelde hoop is zuurstof voor haar.
Haar rusteloze zoon Ralph, aangemoedigd door zijn socialistische grootvader, verlangt ernaar om te ontsnappen aan de luchtloze huiselijke sfeer. (Word wakker en zing, gij die in het stof woont - Jesaja 26:19.) De eerste woorden van het stuk zijn van Ralph: Alles wat ik wil is een kans om het eerste honk te bereiken!
Dat is alles? zegt zijn zus.
Het sociale geweten van Odets weerspiegelde de conflictueuze ziel van het Amerika van de jaren '30 en beïnvloedde Arthur Miller, hoewel Miller het grotendeels ontkende. Belangrijker voor ons was dat Odets zichzelf omschreef als een theaterman - in tegenstelling tot een literair man - en zijn onaangetaste toneelpoëzie, zijn directe aantrekkingskracht op de emoties en onbeschaamd open hart, waren een diepgaande invloed op de jonge Tennessee Williams.
Wakker worden en zingen! zit vol met Jiddische verbuigingen en humor (Boychick, wakker worden! Wees iets!), maar Williams zag de mogelijkheden niet in zijn specifieke taal of politiek idealisme. Hij werd eerder geïnspireerd door de menselijkheid van Odets en de rauwe eerlijkheid van zijn personages.
Voor mezelf echter overtrof Williams de prestatie van Awake and Sing! ver, en verschillende beweringen dat het stuk Odets tot een van de grootste Amerikaanse toneelschrijvers van de 20e eeuw zou maken, zijn te extravagant. Het historische belang van de toneelstukken van het Groepstheater van Odets is onmiskenbaar. Maar de productie van Ontwaakt en Zing! in de Belasco bevestigt dat de tijd het spel al lang heeft ingehaald. Als het maar anders was, zou ik de eerste zijn om wakker te worden en te zingen. Maar wat ooit werd gezien als een brandend sociaal document, zweeft vandaag ongemakkelijk op de gevaarlijke rand van sentimenteel melodrama.
Zeker een toneelstuk dat draait om de onthulling van een ongewenste zwangerschap, een schijnhuwelijk, een zelfmoord, een omstreden verzekeringspolis en nieuwe vurige weggelopen minnaars drukt zijn geluk een beetje. Ik was niet voorbereid op het zachte centrum van Odets.
De straattaal van de tweeslachtige gangster, Moe the Gimp, klinkt nog steeds: Snijd je keel door, lieverd. Tijd besparen. Maar Bessie, de typisch Joodse moeder - hoewel zonder warmte - kleineert alles op de gebruikelijke manier. Tweede viool, zegt ze over haar muis van een schoonzoon. Bij mij speelt hij niet eens in het orkest…. Of deze uitwisseling met haar marxistische oude vader, Jacob de kapper: Jij met je ideeën - ik ben een moeder. Ik stimuleer een gezin dat ze moeten respecteren.
Respecteren? Jacob antwoordt spuwend. Respecteer! Voor de mening van de buurman! Je beledigt me, Bessie!
Ga naar je kamer, papa. Elke baan die hij ooit had, verloor hij omdat hij een grote mond heeft. Hij doet zijn mond open en de hele Bronx kan erin vallen.
Wakker worden en zingen! is te veel gekibbel en klagen. De overdreven boodschap is: je hebt geld en geldbesprekingen. Maar wie slaapt er 's nachts zonder de dollar? De Bronx-personages zijn inmiddels bekende typen - van de bezitterige, schuldgevoelens opwekkende mama (ik zou kunnen sterven van schaamte ...) tot de succesvolle maar oppervlakkige oom Morty, de onwetende kledingfabrikant, tot de prediking en het sentiment van de idealistische papa:
Uit liefde voor een oude man die in jouw jonge jaren zijn nieuwe leven ziet, adviseert hij zijn rusteloze kleinzoon. Neem voor zo'n liefde de wereld in je twee handen en maak hem als nieuw. Ga erop uit en vecht, zodat het leven niet op dollarbiljetten gedrukt moet worden...
Of dit: het is genoeg voor mij, nu zou ik je geluk moeten zien. Dit is waarom ik je zeg: DOEN! Doe wat in je hart zit en je draagt een revolutie in jezelf. Maar je moet handelen. Niet zoals ik, een man die gouden kansen had maar in plaats daarvan een glas thee dronk….
Op die manier kwamen de befaamde golven van inspirerende lyriek van Odets me als prozaïsch over, en hoewel het goed was om Ben Gazzara op het podium te zien, speelt hij de idealistische pater familias met langzame, zware zwaartekracht. Er is geen vuur in hem. De befaamde Bessie van Zoë Wanamaker zou veel vermoeider moeten zijn dan ze lijkt. Pablo Schreiber als de jonge held Ralph is te schel (en Ralph is een verrassend onderschreven rol). Ik heb genoten van Mark Ruffalo's flitsende, peg-legged Moe Axelrod. Maar er is geen subtekst in de zorgvuldige, schone productie van Bartlett Sher, er is geen gevaar of stof.
De toneelfoto van het straatarme Bronx-huis in Awake and Sing! is netjes (en mooi) en krijgt een applaus als het doek omhoog gaat. Toegegeven, de matriarch van het stuk is trots op het huis, maar niemand heeft in dit huis gewoond. De sets van Michael Yeargan zien eruit als een geruststellende retro-30's etalage in Bloomingdale's. De set is een daad van flauwe nostalgie wanneer harde, compromisloze realiteit hard nodig is.
Maar dan zien de kostuums van Catherine Zuber er als nieuw uit. De kleding die deze arme mensen dragen, heeft geen gerafeld verleden. Ze hebben geen geschiedenis.
Was het Groepstheater ooit zo? Ik kan me dat niet voorstellen. Als Ralph in de laatste momenten van deze prestigieuze heropleving eindelijk besluit om het huis te verlaten, spreekt hij ons aan met deze ontroerende woorden: I'm Twenty Two and Kickin'! Ik ga mee. Stierf Jake voor ons om over stuivers te vechten? Nee! ‘Word wakker en zing,’ zei hij. Hier stond hij en zei het. De nacht dat hij stierf. Ik zag het als een bliksemschicht! Ik zag dat hij dood was en ik werd geboren! Ik zweer bij God, ik ben een week oud! Ik wil dat de hele stad het hoort - vlees, bloed, armen. We hebben ze. We zijn blij dat we leven.
Dat is tenminste een opmerkelijke toespraak - een direct, eerlijk, authentiek beroep op onze emoties dat de onopgesmukte, natuurlijke waarheid overbrengt. Het vertegenwoordigt het beste van Odets en bereikt een echte toneelpoëzie. Maar wat doet de regisseur Mr. Sher? Hij voegt muziek toe om de woorden van Odets te begeleiden, zoals een Ken Burns PBS-documentaire. Zijn woorden alleen zijn niet meer voldoende. Woorden zullen het niet doen. We hebben muziek nodig om hun betekenis te versterken.
Maar dat is niet alles. Voor extra effect heeft de regisseur sneeuwval. Sneeuw is bedoeld om de laatste momenten van Awake and Sing! nog suggestiever en ontroerender. Mooie, mooie sneeuw.
Arm oud revolutionair sociaal realisme. Arme oude Clifford Odets.
